Thư viện Cambridge: Cấu trúc của quyền lực tri thức

Tất cả những ai có đam mê với học thuật, sách vở và sự xa xỉ tri thức ở tầng cao nhất của thế giới đều có lẽ muốn một lần đặt chân vào thư viện chính Đại Học Cambridge.

Không chỉ vì vẻ đẹp kiến trúc và giá trị vật chất hữu hình (mặc dù, thực tế chi phí tài chính phải đốt vào những nơi này cũng là những con số rất khủng khiếp), mà vì đây là một trong những hệ thống tri thức quyền lực nhất mà con người từng xây dựng.

Một đế chế lộng lẫy ở bề mặt, một mê cung sách hoà trộn trong hệ thống kiến trúc đẳng cấp, một không gian im lặng như tờ được vận hành cùng lúc bằng luật pháp, tài chính, thời gian và độ sâu của tư duy.

Cambridge không phải kiểu xa xỉ có thể mua được bằng vài trăm ngàn đô hay vài triệu đô, nó không giống những toà lâu đài mở cửa cho khách du lịch hay những nhãn hiệu xa xỉ  bán cảm giác thượng lưu qua vật chất.

Cái xa xỉ của Cambridge nằm ở quyền truy cập tri thức, thứ mà chỉ tiền sẽ không mua nổi, và danh tiếng cũng chỉ mở được một phần cửa vào.

Nếu phải mô tả hệ thống thư viện Cambridge ngắn gọn, thì đó là: một mạng lưới kiến trúc, tài sản hữu hình và vô hình được xây qua nhiều thế kỷ để duy trì quyền lực của tri thức.  Để nhắc người bước vào rằng: họ chỉ là người đến sau.

——

Tôi từng bước vào rất nhiều nơi đẹp, và được coi là không gian dành cho giới thượng lưu trên thế giới. Nhưng không đâu mang lại cho cá nhân tôi cảm giác đặc biệt tuyệt đối như lần đầu bước vào nơi đây. Mỗi không gian trong đó đều cho thấy một dạng cực tinh tế và đáng nể của ‘áp lực văn minh’: sự tĩnh lặng tuyệt đối, trật tự khắt khe, và một thứ hào quang tri thức thật sự khó tả.

Sự đồ sộ về kiến trúc và tài nguyên

Hơn 10 triệu đầu sách, tổng chiều dài giá sách, chỉ riêng thư viện chính, dài hàng trăm kilometres. Rải rác khắp các không gian, từ hành lang cho tới hàng trăm phòng đọc riêng biệt, mà lần đầu bước vào gây cảm giác choáng ngợp như mê cung.

Một hành lang sách trong ‘mê cung’ thư viện

Mọi cuốn sách xuất bản ở UK & Ireland đều phải gửi một bản về Cambridge. Không “xin”, không “mua”, mà bắt buộc pháp lý phải nộp. Quyền lực tri thức của thư viện Cambridge, vì vậy, đến từ cấp thể chế.

Khi biết điều này, chứng kiến cả triệu cuốn sách, ai cũng sẽ nhận ngay ra một thứ bí mật rất rõ ràng: mình đang đứng trên khối tri thức khổng lồ mà cả đời sẽ không thể đọc hết nổi.

Trật tự và kỷ luật

Trật tự ở đây diễn ra như một nghi lễ. Các vòm gỗ cong liên tục tạo cảm giác như đi vào ruột của một con tàu khổng lồ, nơi mỗi cuốn sách là một thớ gỗ trong thân cây nghìn năm.

Không gian này không chỉ đẹp; nó đè người ta bằng ý thức về thời gian, về sự giá trị của từng món đồ chạm vào.

Đứng ở đó, con người hiện đại cảm thấy nhỏ đi, không phải theo kiểu bị hạ thấp, mà theo kiểu bị đặt vào đúng tỷ lệ thật của mình, trong dòng chảy tri thức nhân loại.

Sự im lặng tuyệt đối

Kỳ lạ nhất là trong một không gian rộng hàng nghìn mét vuông, với sức chứa hàng nghìn người đọc, đáng ra phải cảm giác rất đông đảo.

Vậy mà ngay lập tức, người ta lại bị choáng ngợp bởi sự im lặng gần như  tuyệt đối. Không gian tràn ngập một năng lượng rất đặc trưng: năng lượng của một nơi nơi mà tư duy nghiêm túc trong yên lặng, là hoạt động mặc định, không có ngoại lệ.

Sự im lặng không phải quy tắc, nó đặc quánh trong khí quyển. Không ai nhắc “quiet please”. Điều đó là không cần thiết. Tường đá, trần cao, chất liệu gỗ, khoảng cách giữa bàn,  tất cả được xây theo cách khiến âm thanh tự bị nuốt mất. Cộng thêm bối cảnh tập trung cao độ của hàng trăm, nghìn con người liên tục cắm cúi vào sách vở.  Người ta sẽ nhận ra toàn bộ không gian được thiết kế như công cụ kỷ luật. Bởi Cambridge Library không chiều người dùng. Nó đòi hỏi sự tập trung, sự chuẩn xác và tác phong có kỷ luật.

Đó là thứ quyền lực trang trọng không cần lên tiếng, khiến bất cứ ai ra nhập, đều sẽ tự động cảm nhận được rằng  ‘không mời cũng phải, và rất nên, tự chỉnh mình cho phù hợp’.

Tóm lại, ngay cả với một học giả thế giới tự tin nhất, tôi khẳng định không gian này đều sẽ làm lung lay sự kiêu hãnh ấy bằng một áp lực không khí tĩnh lặng rất thật, và rất nặng.

Nói cách khác, khi bước vào, bạn sẽ ngay lập tức cảm thấy tri thức là trung tâm, con người chỉ là những cá nhân bé nhỏ lướt qua.

Không gian sang trọng rộng lớn với hàng triệu cuốn sách khiến người ta dễ liên tưởng tới hình ảnh, rằng mọi cá nhân đều rất nhỏ bé hữu hạn, chỉ tri thức mới có tuổi thọ vượt thời gian. Cảm giác ‘mình chỉ là phần phụ’ chính là điều làm Cambridge vượt lên mọi thư viện hiện đại hào nhoáng.

Một phòng đọc theo kiểu thư giãn cho những người thích không gian cá nhân

Lịch sử học thuật

Không chỉ bị vây quanh bởi không gian vật lý, bất cứ ai khi bước Cambridge University, hay thư viện của nó, cũng đều nhận thức được nơi này đã từng là cái nôi đào tạo ra những nhà bác học vĩ đại.

Chỉ riêng số lượng học giả trong lịch sử loài người đã dễ khiến người ta, ngay lập tức cảm giác bị bao vây bởi trí tuệ.

Cambridge có hơn 120 người đoạt Nobel, trên 10 thủ tướng Anh, hàng loạt nhà triết học, nhà toán học, nhà khoa học tạo nền cho tri thức hiện đại trên thế giới. Những cái tên như Newton, Darwin, Turing, Wittgenstein… chắc không cần phải liệt kê nữa.

Bạn đang nhìn vào những mẫu cá thật mà Darwin thu thập gần 200 năm trước, được bảo tồn đến tận hôm nay tại University of Cambridge.

Và tự nhiên, kỳ diệu nhất bạn sẽ giật mình khi nhận ra: mình đang ở cùng trong cùng một không gian mà các bộ óc đó đã từng ngồi, viết, nghiên cứu và suy nghĩ.

Đó không phải là cảm giác tôn thờ, mà là một sự nhận thức sâu sắc về tự trọng và phẩm giá bản thân. ‘Nếu làm việc, hay cư xử lơ mơ ở đây thì đúng là tự hạ thấp mình. Và dường như, thật không xứng đáng với tiền bối…’

Bên cạnh áp lực không gian, đây chính là điểm thêm vào một thứ áp lực trí tuệ lịch sử : áp lực từ những bộ óc vĩ đại của họ khiến bạn vừa thấy nhỏ bé, nhưng muốn đứng thẳng lưng hơn bao giờ hết.

Cuối cùng, Cambridge xa xỉ ở tầng mà chỉ bằng vật chất, sẽ không bao giờ chạm tới

Cambridge University nói chung, hay thư viện chính của nó nói riêng, là nơi hiếm hoi mà kiến trúc sang nhưng không cần thể hiện rõ, vật chất đắt nhưng không cần phô, tri thức lớn nhưng không dạy đời, và cấu hình ngầm vận hành như một quốc gia bên dưới lòng đất.

Đi tới thư viện chính

Xa xỉ thật sự ở đây không chỉ nằm ở vẻ ngoài rộng lớn, lộng lẫy hay đắt giá. Mà là cảm giác bạn đang đứng giữa một cỗ máy tri thức 800 năm tuổi, vận hành im lặng nhưng đủ sức định hình cả thế giới hiện đại.

Và để bước vào đó, bạn không thể chỉ ‘trả tiền để vào’. Bạn phải đủ năng lực để được phép bước vào.

Đó, mới là xa xỉ đúng nghĩa.

-Aletheia-